Vat dit vooral persoonlijk op

Vat dit vooral persoonlijk op

Bij mijn begeleiding gaan we op zoek naar oude pijn en trauma’s die hinderen in het leven van alle dag. Laat ik een paar voorbeelden noemen: Een vrolijke en vriendelijke vrouw komt bij me met haar zoveelste burn-out. Ze is het zonnetje in huis maar werkt op een of andere manier altijd in afdelingen met veel negatieve uitgebluste collega’s. In haar jeugd probeerde ze door lief en vrolijkheid te zijn haar depressieve moeder staande te houden. Of die technisch ondernemer die me belde met een ogenschijnlijk praktische vraag: “ik ben stuk, kan je me maken?” Hij had een klus bij zijn ouders aangenomen. Terug naar de ‘thuissituatie’ resulteerde in ‘kortsluiting’. Zijn opvoeding door twee wezen had z’n rafelranden gehad. Eerlijk gezegd was er één opa, maar die had oma vermoord en mocht niet genoemd worden. Of die intelligente jurist, die moeite had mensen te vertrouwen en vastliep in een web van conflicten. Ze vertelde me dat haar voorouders als slachtoffers van ons koloniaal verleden over drie continenten waren versleept. Het was hartverscheurend de pijn te voelen. Of die machinist die al meerdere mensen ‘voor de trein had gehad’ totdat hij er een had waarvoor hij wel op tijd kon remmen. Hij had haar twintig minuten ‘aan de praat gehouden’ in afwachting van de politie. Eenmaal thuis realiseerde hij zich dat hij nooit meer een trein kon besturen.

Wanneer we samenwerken in organisaties werken we onbewust samen met oude pijn en trauma’s. Traumatische ervaringen kunnen jaren, zelfs generaties lang ondergronds blijven, maar op enig moment vragen ze aandacht – door ons te storen in ons dagelijks leven en werken. Daar maken ze zich kenbaar, soms subtiel, soms gewelddadig, maar de drager komt op een of andere manier in de verdrukking. Niet zelden zijn collega’s degene die onbewust bijdragen aan het opvoeren van de druk. Ik had bijvoorbeeld vroeger een collega die geen kinderen had. Ze reageerde vaak opvallend geïrriteerd en weinig begripvol wanneer collega’s hun kinderen een keer mee naar het werk namen. Onbewust drukten we waarschijnlijk op pijnpunten waarvan we het bestaan niet wisten.

Uiteindelijk willen oude pijn en trauma’s erkend en gehoord worden zodat ze geïntegreerd kunnen worden in ons leven; een proces wat pijn doet. Het aangaan van dat proces vergt moed en kracht. Het is gebaat bij een omgeving die veilig en betrouwbaar is. Maar het vraagt ook om een omgeving die de moed en kracht heeft om een ongemakkelijke realiteit onder ogen te zien, die uitdagingen kan aangaan en risico’s durft te nemen. Zo op het oog zou je denken dat dit begrippen zijn die passen bij iedere gezonde organisatie. Maar toch, in de praktijk blijkt het een hele uitdaging voor organisaties om ruimte te bieden aan het integreren van trauma. Wellicht omdat we met z’n allen erg gebrand zijn op het vermijden van pijn, in het bijzonder in de zakelijke context.

Symbolisch voor dat vermijdingsgedrag vind ik het zinnetje: “dit moet je niet persoonlijk opvatten”. Het veronderstelt kennelijk een deel van mij is dat in staat is om onpersoonlijk te luisteren. Eerlijk gezegd ontbreekt mij een dergelijk deel. Waarom zou ik iets dat mij aangaat niet persoonlijk mogen maken? In wiens belang is dat? Hoe dient dit zinnetje mij? Wie durft in dit geval wat niet onder ogen te zien? Is het niet eigenlijk de spreker die het liefst het ongemakkelijke gevoel als gevolg van mijn emoties wil vermijden? Misschien kun je, wanneer je dit zinnetje weer eens hoort, begripvol en nieuwsgierig vragen of het lastig is voor hem of haar is om jouw emoties aan te zien. Misschien kun je zelfs vragen wat dat met hem of haar doet.

Willen we van organisaties veilige, moedige en krachtige plekken maken hebben we met elkaar de realiteit van echte-mensen-pijn aan te kijken. Niet onder het kleed schuiven, niet uitsluiten, maar erkennen wat is – ook als dat ongemakkelijk voelt. Iedere organisatie is er uiteindelijk bij gebaat de realiteit onder ogen te zien, niet in de laatste plaats die van mensen. Mag dat zinnetje “dit moet je niet persoonlijk opvatten” ons daaraan herinneren?